Η κλινική διατροφή είναι μια ευρεία ενότητα, που περιλαμβάνει την διατροφή την προσαρμοσμένη σε ειδικές καταστάσεις υγείας που μπορούν να βελτιωθούν μέσω της κατάλληλης διατροφής. Στις περιπτώσεις αυτές:
- βελτιώνεται η ρύθμιση της ασθένειας (είναι, δηλαδή, η διατροφή η θεραπεία ή μέρος αυτής),
- αυξάνεται η αποτελεσματικότητα της θεραπείας ή η ανοχή του σώματος στην θεραπεία (πχ στον καρκίνο και τις χημειοθεραπείες),
- αυξάνεται το προσδόκιμο της επιβίωσης του ασθενούς με παράλληλη βελτίωση της ποιότητας ζωής (πχ πρόληψη & αντιμετώπιση της δυσθρεψίας – malnutrition).
Ο Προδιαβήτης, ο Σακχαρώδης Διαβήτης 1&2 καθώς και ο διαβήτης κύησης είναι καταστάσεις υγείας που σχετίζονται με σημαντικές παρενέργειες υγείας. Ταυτόχρονα, η εξέλιξής τους κι οι παρενέργειες αυτές βελτιώνονται με την καλή του ρύθμιση μέσω βελτιώσεων και επαναπρογραμματισμού διατροφής.
Η διαχείριση κι η πρόγνωση του σακχαρώδους Διαβήτη Τύπου 1 (ΣΔ1) εξαρτάται άμεσα από την φροντίδα και επιμέλεια της διατροφής του πάσχοντα. Κάθε θεραπευτικό σχήμα ινσουλίνης δημιουργεί διαφορετικές ανάγκες και διατροφική οργάνωση και προσέγγιση. Εδώ επιλέγουμε να δουλεύουμε στην εκπαίδευση του ατόμου στο τι χρειάζεται να προσέξει, πώς μπορεί να οργανώσει το φαγητό του και τις μονάδες ινσουλίνης του, κερδίζοντας σταδιακά περισσότερη ελευθερία κι ανεξαρτησία, και τελικά ποιότητα ζωής.
Ο Προδιαβήτης είναι το πρώτο στάδιο δυσκολίας του σώματος να ρυθμίσει τα επίπεδα του σακχάρου αίματος μέσω της έκκρισης ινσουλίνης, και θεωρείται ο «προθάλαμος» του ΣΔ2. Η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη (A1C), η γλυκόζη νηστείας ή η καμπύλη νηστείας (oral glucose tolerance test) είναι παράμετροι που χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση. Ο προδιαβήτης συχνά σχετίζεται με το πολύ υψηλό βάρος κι ειδικότερα με την υψηλή εναπόθεση λίπους στην περιοχή της μέσης (κεντρικού τύπου παχυσαρκία), τη δυσλιπιδαιμία (υψηλά τριγλυκερίδια, και/ή χαμηλή HDL χοληστερόλη), και υπέρταση, δλδ με παράγοντες κινδύνου και άλλων καταστάσεων υγείας όπως και των καρδειαγγειακών. Όλα τα παραπάνω είναι καταστάσεις που μπορούν να βελτιωθούν με βελτιώσεις διατροφής και ήπια μείωση βάρους, και πάνω σε αυτά δουλεύουμε.
Ο Τύπου 2 Διαβήτης (ΣΔ2) μπορεί να προληφθεί, αλλά και να «παγώσει» η εξέλιξή του στο στάδιο του προδιαβήτη. Μέρος αυτής της πρόληψης είναι μέτρια μείωση βάρους και η μέτριας έντασης σωματική δραστηριότητα. Ο αρρύθμιστος διαβήτης τύπου 2 (υψηλή ινσουλίνη, υψηλή γλυκόζη), σχετίζεται με επιπτώσεις στο καρδιαγγειακό σύστημα, επηρεάζοντας τη λειτουργία πολλών οργάνων και δημιουργώντας αυξημένο καρδιολογικό κίνδυνο.
Ο Διαβήτης Κύησης (ΣΔΚ) αποτελεί μια πιθανή επιπλοκή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα κυρίως για το έμβρυο, αλλά και για την ίδια την εγκυμονούσα γυναίκα. Ο αρρύθμιστος διαβήτης κύησης σχετίζεται με υψηλό κίνδυνο για μακροσωμία στο έμβρυο, τραυματισμό του κατά τη γέννηση και υπογλυκαιμία του εμβρύου κατά τον τοκετό. Για την εγκυμονούσα με αρρύθμιστο ΣΔΚ οι βασικές επιπλοκές είναι η υπέρταση, προεκλαμψία, πολυϋδράμνιο, και ανάγκη για τοκετό μέσω καισαρικής τομής.
Είναι μια κατάσταση που μπορεί να ρυθμιστεί με τους κατάλληλους διατροφικούς χειρισμούς. Το 80-90% των γυναικών με ΣΔΚ μπορούν να καταφέρουν να ρυθμίσουν τα επίπεδα σακχάρου τους μέσω της κατάλληλης διατροφικής θεραπείας, ακόμη και χωρίς τη χρήση φαρμακοθεραπείας (ref). Η αποτελεσματική ρύθμιση μέσω της διατροφικής θεραπείας μειώνει σημαντικότατα τον κίνδυνο εμφάνισης στο έμβρυο υψηλού για τη ηλικία κύησης βάρους, shoulder dystocia, κι οι γυναίκες έχουν λιγότερες πιθανότητες να χρειαστούν καισαρική και να εμφανίσουν υπέρταση (ref).
Αν είχατε εμφανίσει σε προηγούμενη εγκυμοσύνη Διαβήτη Κύησης, το πιο πιθανό είναι να έχετε πλέον υγιή επίπεδα σακχάρου. Είναι πολύ βασικό να οργανώνετε κατάλληλα τη διατροφή και την άσκησή σας, καθώς είστε σε αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσετε ΣΔ2, καθώς και ΣΔΚ σε επόμενη εγκυμοσύνη.
Σε κάποιες καταστάσεις υγείας, η επιλογή της σίτισης, δηλαδή της λήψης τροφής, από το στόμα δεν είναι εφικτή, είτε παροδικά είτε μόνιμα. Τότε, είναι απαραίτητο να γίνει τόσο η κατάλληλη επιλογή της οδού σίτισης (μέσω του γαστρεντερικού αυλού, είτε απευθείας ενδοφλεβίως), όσο και η κατάλληλη επιλογή των σκευασμάτων σίτισης για την κάλυψη των αναγκών. (add ref)
Κάποιες από αύτες τις καταστάσεις μπορεί να είναι:
- η δυσθρεψία (malnutrition),
- οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου,
- το σύνδρομο βραχέος εντέρου,
- η νεφρική ανεπάρκεια,
- η περιτοναϊκή διάλυση,
- η κίρρωση ήπατος,
- η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ),
- η παγκρεατίτιδα
Στις περιπτώσεις αυτές προχωρούμε στην διατροφική αξιολόγηση με βάση το ιατρικό σας ιστορικό και τις ιατρικές ενδείξεις και στη συνέχεια στην σύνταξη της κατάλληλης διατροφικής θεραπείας.
Το σώμα συχνά δυσκολεύεται ή αδυνατεί να επεξεργαστεί κατάλληλα τα λιπαρά, κυρίως, των τροφών. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να διαταράσσονται τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων ή/και της χοληστερόλης στο αίμα, τόσο της ολικής, όσο και των κλασμάτων της HDL & LDL.
Αυτή η αναταραχή είναι συνήθως σιωπηλή, δηλαδή ασυμπτωματική. Όσο τα υψηλά επίπεδα λιπιδίων αίματος μένουν αδιάγνωστα και αρρύθμιστα, τόσο δημιουργούν φθορές στο σώμα, με κυριότερη επίπτωση την αθηρωμάτωση, δηλαδή την κατάσταση κατά την οποία οι αρτηρίες σταδιακά φράσσουν εμποδίζοντας το αίμα να κυκλοφορήσει στο σώμα.
Η κατάλληλη διατροφή, ποσοτικά και ποιοτικά, μπορεί να σας βοηθήσει να επαναφέρετε τα επίπεδα αυτά στα φυσιολογικά, με ή χωρίς το συνδυασμό φαρμακοθεραπείας. (add ref)
Η υπέρταση δηλαδή η αυξημένη πίεση αίματος, είναι μια σιωπηλή κατάσταση υγείας, συνήθως απόλυτα ασυμπτωματική. Ενδεικτικά, αξίζει να αναφερθεί ότι ένας στους 4 έχει υπέρταση και συνήθως δεν το γνωρίζει (add ref).
Η αρύθμιστη πίεση μπορεί να οδηγήσει σε:
- υπερτροφία αριστεράς κοιλίας,
- καρδιακή ανακοπή,
- αθηροσκλήρωση,
- μυοκαρδιοπάθεια,
- νεφρική ανεπάρκεια και
- εγκεφαλικό επεισόδιο (Ref).
Μεγάλο μερίδιο ευθύνης στη ρύθμισή της φέρει και η διατροφή, με ή χωρίς μείωση του βάρους. Μάθετε κοντά μας το πώς…
Πρακτικά, στο σύνολο των διαγνώσεων παθήσεων του γαστρεντερικού σωλήνα η διατροφή έχει κεντρικό και κομβικό ρόλο είτε για την βελτίωση των συμπτωμάτων της νόσου και την καθυστέρηση της εξέλιξής της είτε ως ένα αποτελεσματικό θεραπευτικό μέσο.
Ενδεικτικά αξίζουν να αναφερθούν οι παρακάτω παθήσεις του γαστρεντερικού:
- γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση,
- δυσκοιλιότητα,
- διάρροια,
- δυσανοχή στη λακτόζη,
- το ευερέθιστο έντερο,
- η παγκρεατίτιδα,
- το σύνδρομο βραχέος εντέρου,
- η κοιλιοκάκη ή δυσανοχή στη γλουτένη,
- η ηπατίτιδα, η κίρρωση,
- οι επεμβάσεις του γαστρεντερικού σωλήνα,
- πεπτικά έλκη,
- Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Νόσοι του Εντέρου (νόσος του Crohn, ελκώδης κολίτιδα).
Ο όρος «Μεταβολικό Σύνδρομο (ΜΣ)» χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα πολυπαραγοντικό σύνδρομο που εμπλέκει ποικίλους παράγοντες κινδύνου που αλληλεπιδρούν και προκαλούν σταδιακά την ανάπτυξη αθηροσκληρωτικής καρδιαγγειακής νόσου και σχετίζεται με τον κίνδυνο εμφάνισης ή παρουσίας Σακχαρώδους Διαβήτη τύπου 2.
Παρότι δεν είναι σαφής η αιτιολογία του, παράγοντες κινδύνου είναι το αυξημένο βάρος, η σωματική αδράνεια, η ηλικία, ορμονικές ανισορροπίες και γονιδιακή προδιάθεση. (ref)
Μεταβολικό σύνδρομο έχει κάποιος που πληροί τα ακόλουθα κριτήρια (ref):
| Μέτρηση | Όρια |
| Αυξημένη περιφέρεια μέσης | Τα όρια ποικίλουν με την εθνικότητα |
| Αυξημένα τριγλυκερίδια ή λήψη θεραπείας αυτών | ≥150 mg/dL (1.7 mmol/L) |
| Χαμηλή «καλή» HDL χοληστερόλη ή λήψη θεραπείας αυτής | Άντρες: <40 mg/dL (1.0 mmol/L) Γυναίκες: <50 mg/dL (1.3 mmol/L) |
| Υπέρταση ή λήψη θεραπείας αυτής | Συστολική ≥130 και/ή διαστολική ≥85 mm Hg |
| Αυξημένη γλυκόζη νηστείας ή λήψη θεραπείας αυτής | ≥100 mg/dL (5.6 mmol/L) |
Όπως είναι φανερό, η οδός της πρόληψης περνά μέσα από τη διατήρηση ενός υγειούς βάρους και της βελτίωσης των διατροφικών συνηθειών οι επιμέρους παράγοντες, και άρα ο κίνδυνος εμφάνισής τους βελτιώνονται μέσω της διατροφής.
Αν έχετε ήδη διαγνωστεί με Μεταβολικό Σύνδρομο (ΜΣ), τότε η διατροφή αποτελεί ένα βασικότατο συστατικό της θεραπευτικής διαδικασίας.
Η διατροφή αποτελεί ξεκάθαρα ένα από τα χρήσιμα εργαλεία πρόληψης στην εμφάνιση πληθώρας δυσπλασιών. Ταυτόχρονα, αποτελεί βασικότατο μέσο βελτίωσης της πρόγνωσης της θεραπείας, κάτι που συχνά στην Ελλάδα παραγνωρίζεται.
Πρόληψη
Ειδικότερα σε σχέση με την πρόληψη, τα βασικά εργαλεία – συνήθειες εσπικεντρώνονται στα ακόλουθα, σύμφωνα με το (World Cancer Research Fund, 2007):
- Διατηρήστε ένα υγιές βάρος
- Έσω σωματικά δραστήριος, δηλαδή 30 λεπτά ημερησίως
- Μέτρια ένταση: οτιδήποτε κάνει την καρδιά να χτυπά λίγο πιο γρήγορα, και σας αναγκάζει να αναπνέετε λίγο πιο βαθιά, όπως το ζωηρό περπάτημα.
- Υψηλή ένταση: οτιδήποτε κάνει την καρδιά σας να χτυπά τόσο γρήγορα που ζεσταίνεστε, ιδρώνετε και σας κάνει να λαχανιάζετε.
- Αποφύγετε τα ποτά που περιέχουν ζάχαρη
- Αποφύγετε την πρόσληψη πυκνών θερμιδικά τροφών
- Καταναλώστε ποικιλία από λαχανικά, φρούτα, δημητριακά ολικής άλεσης και όσπρια
- Περιορίστε την πρόσληψη των κόκκινων κρεάτων (μοσχάρι, χοιρινό, αρνί) κι ειδικότερα των επεξεργασμένων κρεατοπαρασκευασμάτων
- Εφόσον καταναλώνετε αλκοόλ, κρατήστε την πρόσληψή του σε χαμηλά επίπεδα, δηλαδή μέχρι 2 μερίδες για τους άντρες και ως μία μερίδα για τις γυναίκες, ανά ημέρα
- Αποφύγετε ή περιορίστε την πρόσληψη αλμυρών τροφών και τροφών επεξεργασμένων με αλάτι
- Μην χρησιμοποιείτε συμπληρώματα διατροφής για προστασία από τον καρκίνο
Αιτιολογία
Τα επιστημονικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι το ένα τρίτο (1/3) των θανάτων από καρκίνο ανά έτος, σχετίζεται με κάποιον τρόπο με τη διατροφή και τον τρόπο ζωής. Βελτιώνοντας τις διατροφικές επιλογές κι αυξάνοντας τη σωματική δραστηριότητα, μειώνοντας το αλκοόλ και διακόπτοντας το τσιγάρο μειώνεται σημαντικότατα ο κίνδυνος (World Cancer Research Fund, 2007).
Παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης του καρκίνου (με έντονο οι επηρεαζόμενοι από τη διατροφή, άμεσα ή έμμεσα):
- Πολύ υψηλό βάρος/αυξημένο σωματικό λίπος
- Καθιστικός τρόπος ζωής
- Ανεπαρκής πρόσληψη φρούτων και λαχανικών
- Υψηλή πρόσληψη αλκοόλ
- Υψηλή πρόσληψη κρέατος και επεξεργασμένου κρέατος
- Ιοί
- Έκθεση σε καρκινογόνους παράγοντες λόγω δουλειάς ή περιβάλλοντος
- Έκθεση σε ακτινοβολία
- Κάπνισμα (ενεργητικό ή παθητικό)
- Επανειλημμένοι τραυματισμοί ιστών (πχ του βλεννογόνου του οισοφάγου κατά τις παλλινδρομήσεις)
Παρενέργειες θεραπειών
Συχνές παρενέργειες από τις θεραπευτικές προσεγγίσεις, που επηρεάζουν τη λήψη τροφής και μπορούν να βελτιωθούν μέσω διατροφικής παρέμβασης:
- Ανορεξία (>80%, Gullet, 2011)
- Ναυτία & έμετος
- Δυσκοιλιότητα
- Καρκινική καχεξία
- Δυσθρεψία